Ermeniler neden katliam yaptı?

Tahrif edilmek istenen gerçekler, er ya da geç ortaya çıkmış ve yerli ve yabancı yazarlar, tahkik heyetleri ve insaf sahibi kimseler tarafından yansıtılmıştır. İşte bunlardan biri de Rus Generali Mayevvski'dir. önce Van, sonra da Erzurum'da Başkonsolos alarak görev yapan Mayewski, eserini Rus Genelkurmayı'na rapor olarak sunmuştur. Petersburg Askeri Matbaasında kitap hâline getirilen bu rapor hizmete özel olarak az sayıda bastırılmıştır.


"Van ve Bitlis Vilayetleri İstatistiği" adlı bu kitap.Ruscadan Karargah-ı Umumî İstihbarat Şubesi memurından Süvari Binbaşısı Mehmed Sâdık tarafından Osmanlı Türkçesine tercüme edilmiş ve 1330 (1914) yılında Matbaa-ı Askeriye'de bastırılmıştır. Ermenilerle doğrudan ilgili kısımları, Rüsca aslı ve Les Massacres d'Armanie-Statistique des Provinces de Van et de Bitlis" adlı Fransızcasıyla ayrı bir kitap hâiinde 1916 yılında neşredilmiş ve birkaç yıl önce de Dışişleri Bakanlığı tarafından tıpkıbasımı yapılmıştır. Fransızcasından tercüme ettiğimiz eserin Rusca- sıyla karşılaştırılmasını, her zaıııaıı takdirle andığımız yardımlarını esirgemeyen değerli Hocam Prof. Dr. Mustafa KAFALI yapmak lutfunda bulunmuşlardır.

XXMayewski - Ermenilerin Yaptığı KatliamlarXX

Kendilerine burada teşekkürlerimi arzederim. Dün olduğu gibi bugin de canlılığını koruyan eserin yabancı, tarafsız bir gözle kaleme alınmış ve Rus Genelkurmayı'na sunulmuş resıııf bir rapordan teşekkül etmiş olması onun gerçekliliğini ve inandırı- cılığını ortaya koymuş ve yıllardan beri yanlış tanıtıl- maya çalışılan olaylara ışık tutmuştur. Doç. Dr. Azmi SÜSLÜ Son derece önemli tarihi bir belgeyi ihtiva eden bu inceleme. General Mayewski tarafından yapılıp Rus Genelkurmayına sunulmuş olan Van ve Bitlis vilayetlerinin askeri bir istatistiğidir. Yazan, altı yıldan fazla bir süre Van, daha sonra da Erzurum'da Rusya'nın Başkonsolosluğunu yapmış- tır. Bu eser, genel olarak, coğrafi durumu, tabii kaynakları, ulaşım yollarını, tek kelimeyle, bir genel- kurmaya faydalı olabilecek her türlü istihbaratı değerlendirmiştir. Eserini daha kapsamlı hâle getirebilmek amacıyla yazar, kendilerini meydana getiren çeşitli unsurlara, özellikle bölge halkıyla Ermeniler arasındaki münase- betlere ve dolayısıyla temas ettiği bu iki vilâyet halkı- nın istatistiğine özel bir bölüm ayırmıştır. Sadece Ermeni isyancılarını incelediğinde ise, hükmü dana çok onları mahkum eder niteliktedir. Gelecek sayfalar okundukça gönilecektir Kİ, General Alayewski, Türkiye Ermenilerinin tatmak zorunda kaldıkları esef verici olayların her türlü mesu- liyetini kesin olarak önce siyası komitelere mensup isyancılara, sonra da onları tahrik eden İngiltere'ye atfetmiştir. Zikrettiği birçok belgeden Yazar, özellikle İngiliz "Blue Book" ve Fransız "Livre Jaune"una atıfta bulunmaktadır. Eserini halka değil de, ülkesinin Genelkurma- yına takdim ettiği için Generalin verdiği bilgiler ta- rafgirlikle itham edilemez. Yazar, bilinçli olarak, çok nadir görülen bir ta- rafsızlıkla ve tamamen bağımsız olarak doğrudan doğruya yerlerinde yaptığı incelemelerle kanaatini ortaya koymuştur.

SOMMAIRE Ce travail, qui forme un document histo- rique de la plus haute importance est une sta- tistique militaire des Provinces de Van et de Bitlis, dressée par le Général Maycwski et des- tinée à l'Etat-Major Russe. Son auteur fut, durant plus de six ans, Con- sul Général de Russie à Van, puis à Erzeroum. Cet ouvrage traite, en grande partie, de la situation géographique, des ressources naturelles, des voies de communication, en un mot, de tout ce qui pourrait être utile à un Etat-Major. Pour rendre plus complet son ouvrage, l'au- teur consacre un chapitre spécial à la statistique de la population de ces deux provinces où il parle incidemment des relations entre les diffé- rents éléments qui la composent et notamment des rapports entre les Kurdes et les Arméniens. Quand il prend à partie les révolutionnaires ar- méniens, son verdict pour les condamner est des plus affirmatifs. Comme on se rendra compte de la lecture des pages qui suivent le Général Mayewski attribue, d'une façon péremptoire. toute la respon- sabilité des événements regrettables dont les Ar- méniens de Turquie eurent à souffrir, en premier lieu aux révolutionnaires affiliés aux comités poli- tiques et en second lieu à l'Angleterre qui les a encouragés. Parmi les nombreux témoignages qu'il cite, l'auteur se rapporte principalement au Blue Book anglais et au Livre Jaune français. On ne pourrait taxer de partialité les affir- mations du Général puisqu'il a adressé son ou- vrage non au grand public, mais à l'Etat-Major de son pays. Il y a développé, consciencieusement et avec une franchise rare, et en toute liberté sa conviction basée sur des constatations faites sur les lieux mêmes.

Türkiye'deki Ermenilerin durumlarının dayanıl- ma; olduğuna dair şikâyetler, şehirlerde oturan Ermeniler için pek geçerli değildir; zira bunlar her /aman her turlu hürriyetten istifade etmişler ve imtiyaza sahip olmuşlardır. Köylülere gcüncc. çiftçiliği vc suni sulamacılığı iyi bildiklerinden durumları, merkezi Rusya'dakı koy kilerin kinden çok daha iyidir. Bölge köylerine nazaran Ermeni köyleri, geçtikleri köyleri yağmalayıp sürüleri alıp götüren göçerlerin saldırılarımı karşı Hükümet tarafından az korunmaktadırlar. Bununla birlikte, Ermenilerin devamlı olarak bunların saldırılarına maruz kaldıklarına da inanmamak gerekir. Zira. gerçek böyle olsaydı, hiçbir Ermeni köyü bulunmazdı. Halbuki her devirde Ermeni köyleri bölge köylerinden daha zengin ve daha müreffeh olmuşlardır. Mahalli idare bu bölgelerde yeterince güçlü olma- dığından bazı Ermeni köyleri, Türk idarecileri tarafın- dan lıiçbir kötü muameleye maruz kalmaksızın, aşiret reislerinden az. çok acı çekmişlerdir.

 1896 Haziran ayında meşhur Van ayaklanması başlamıştır. Kış geçip balıar gelince, meseleyi tartış- mak amacıyla Ermeni isyancılarının bazen Amerikan misyonerlerinde, bazen de İngiliz Konsolosunda top- landıkları görülmüştür. Karakteri müsait olmayan ve yüksek seviyede karışıklığa ve Ermeni isyanına ilgi göstermiş olarak görünmek istemeyen Konsolos, bu toplantılara katıl- maktan vazgeçmiştir. 1895'te Van isyancıları. Ermeni meselesi üzerine Avrupa'nın dikkatlerini çekmek amacıyla çalışmışlar- dır... Para istemek için ölümle tehdit edecekleri Ermeni zenginlerine mektuplar göndermişlerdir. Bu zaman zarfında Van isyana komitesi tarafından birkaç siyasi cinayet işlenmiştir. Bu cinayetlerin en önemlisi de 6 Ocakta, yani en büyük Ermeni bayramında, dini görevini ifa etmek için kiliseye gittiği sırada Papaz Bogos'un şahsına karşı işlenmiştir. Zavallı ihtiyar, bazı isyancıların âdi hareketlerine cesaratlc karşı çıktığı için ölüme mahkum edilmiştir.

1895-1896 yılı kışı boyunca Ermeni gençleri, devriye, hatta müfreze faaliyetlerine girişip, bazen de galeyana gelerek atış talimleri yaptıkları Rus Konsolos- luğu (Van) yakınındaki evlerin büyük odalarında top- lanmışlardır. Van'daki Amerikan misyoner faaliyetleri de geniş- lemeye başlamıştır, zira gizlice toplanan ve ingiliz Konsolosluğu vasıtasıyla Londra'dan alınan paralar, Van'a getirilmekte oradan da, sözde fakirlerin korun- ması için kurulmuş derneklerle kamufle edilerek ilgili- lere dağıtılmaktadır. 1895 yılı sonlarından itibaren de aynı bahanelerle Van'a birçok Ermeni gelmiştir. Bununla birlikte, İngilizler Ermenilere maddi destek sağlamaya gayret ederken, Ermeniler de, İngi- lizlerin Ermeni kanını, Van samanı gibi, çok ucuza satın aldıklanıu açıkça ilân etmişlerdir. Ermeniler arasında Van'a yanlım almak ve gerçek- ten de yiyecek ekmek temin etmek için gelenlerin de bulunmasına rağmen, bir süre sonra Hükümet, eski 1896 Haziran Ayı Van'da Meydana Gelen Olaylar Ermenilerle Müslümanlar arasındaki kanlı olayları anlatmadan önce sözü edilen şehrin İngiltere Konsolo- sunun aşağıdaki raporunu olduğu gibi (ercüıne etmekte yarar görüyoruz: "15 Mayıs 1896 Ekselanslarını haberder etmekten şeref duyarım ki, bu bölgenin durumu arzu edildiği şekilde değildir. Son sekiz giin içinde Ermeni isyancıları iki defa Müslümanlara saldırmışlar- dır; birincisinde liç Türk oldurulmuş, ıkı kişi yaralanmış; ikinci- sinde ise iki üç kişi öldürülmüştür. Her iki olayda da vücutlar vahşice parçalanmıştır. Bundan başka, İngiliz Konsolosluğu karşısında oturan zengin bir Ermeniye karşı da bir suikast düzenlenmiştir. Dun öğleden sonra, en tanınmış isyancılardan biri şehirdeki bir evde öldünilmüştür. Hu cinayet, muhakkak Türkler tarafından işlenmiş olmalıdır. Zira bu isyancı geçen sonbaharda İran'dan gelen çetecilerden biridir. Mensup olduğu çete geçen yıl burada çapulculuk yapmıştır.